In het Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen (M HKA) is donderdag een tentoonstelling over De jaren tachtig geopend. “Het zijn de jaren van Margaret Thatcher en Ronald Reagan", schrijft het M HKA, "(…) maar ook van Joy Division en The Beastie Boys. Van aids, de Bende van Nijvel, de CCC (Cellules Communistes Combattantes), de kernramp van Tsjernobyl, het Anti-Fascistisch Front, de tweede punkgeneratie, de No Future Generation. Het is het decennium van grote protestmarsen tegen de atoomraketten en de val van de Berlijnse Muur.” Het M HKA brengt kunstwerken uit die periode onder de aandacht, maar er wordt ook herinnerd aan maatschappelijke en politieke gebeurtenissen uit die jaren. In één kijkkast wordt teruggeblikt op de Vlaamse Militanten Orde (VMO) en de eerste activiteiten van Filip Dewinter (zijn vechtkunsten, zijn eerste boek), maar is er vooral aandacht voor de acties van het Anti-Fascistisch Front (AFF).

Het AFF is zeven jaar oud als de jaren tachtig beginnen. Het is in 1973 in Antwerpen opgericht in de slipstream van de solidariteitsacties met het Chileense volk dat zag hoe op 11 september 1973 de democratisch verkozen socialistische president Salvador Allende met een bloedige staatsgreep afgezet werd door de opperbevelhebber van het Chileense leger Augusto Pinochet. Een jaar later, op 4 november 1974, keuren een vijftigtal organisaties de beginselverklaring van het AFF goed. Er volgen meerdere betogingen en acties. De eerste betoging van het AFF in de jaren tachtig, en meteen ook de beruchtste betoging uit de geschiedenis van het AFF, is een betoging op 4 december 1982.

Het is een ‘blokkade’ voor een betoging van de Vlaamse Militanten Orde (VMO) die op 4 mei 1981 veroordeeld is als privémilitie wegens geweldplegingen, ontvoeringen, illegale samenkomsten, wapenbezit, aanslagen en vandalisme, maar in afwachting van een uitspraak in hoger beroep nog eens op straat komt. Het komt tot een gewelddadige confrontatie tussen AFF’ers en VMO’ers, en de rijkswacht die zwaar chargeerde op de AFF-betogers. De veroordeling van de VMO als privémilitie wordt in beroep bevestigd en hun leider Bert Eriksson verdwijnt voor een jaar in een gevangeniscel. Het is het einde van de VMO, maar intussen maakt het Vlaams Blok opgang.

Ontstaan als een verkiezingskartel tussen de Vlaams Nationale Partij (VNP) van Karel Dillen en de Vlaamse Volkspartij (VVP) van Lode Claes krijgt het Vlaams Blok met Karel Dillen in 1978 een eerste verkozene in het parlement. In 1982 zijn er gemeenteraadsverkiezingen en die bezorgen het Vlaams Blok in Antwerpen twee verkozenen: Eric Deleu en Piet Mulder. De eerste is langs moederskant van Turks-Armeense afkomt, de tweede is een genaturaliseerde Nederlander. Het Vlaams Blok is aanvankelijk vooral een Vlaams-nationalistische partij, vanaf 1984 gaat het de ‘vreemdelingenproblematiek’ bespelen. Bij de parlementsverkiezingen van 1985 blijft het bij Karel Dillen als enige VB-verkozene, maar een operatie verjonging wordt ingezet met Gerolf Annemans die Karel Dillen begin 1987 vervangt in de Kamer van Volksvertegenwoordigers.

In 1987 worden de Vlaams Belang Jongeren (VBJ) opgericht, met Filip Dewinter als eerste voorzitter. Bij de parlementsverkiezingen later datzelfde jaar lanceert het Vlaams Blok de slogan Eigen Volk Eerst!, en worden Gerolf Annemans en Flip Dewinter verkozen in de Kamer van Volksvertegenwoordigers, en Karel Dillen in de Senaat. Bij de gemeenteraadsverkiezingen in 1988 haalt het Vlaams Blok in Antwerpen 17,7 % van de stemmen en stijgt het aantal VB-gemeenteraadsleden in Antwerpen van twee naar tien. Het Vlaams Blok dringt ook binnen in de gemeenteraadszalen van Brasschaat, Edegem, Gent, Lier, Lokeren, Mechelen, Mortsel, Schoten en Sint-Niklaas.

Paula D’Hondt wordt in 1989 aangesteld als ‘Koninklijk Commissaris voor het Migrantenbeleid’. Ze zal de eerstvolgende jaren talloze bezoeken brengen en overleg organiseren, en meer dan 3.000 bladzijden rapporten en beleidsaanbevelingen schrijven voor een beter samenleven met migranten. Aanbevelingen die later door toenmalig Het Belang van Limburg-journalist Patrick Martens samengevat werden in een boekje getiteld Het rapport dat niemand las. Filip Dewinter publiceert in 1989 zijn eerste boek: Eigen Volk Eerst, antwoord op het vreemdelingenprobleem. Bij de Europese Verkiezingen in 1989 wordt Karel Dillen nipt verkozen als Europees Parlementslid. 

Wat vooraf ging. Tot en met 1985 richt het AFF regelmatig betogingen in met slogans als Fascisme, Racisme, Apartheid: Neen! en Voor de verdediging van de democratische en syndicale vrijheden. Naast betogingen zijn er ook politiek-culturele activiteiten zoals medewerking aan een benefiet voor de door extreemrechtse militanten in brand gestoken zaal King Kong, en activiteiten ter herinnering aan de Spaanse burgeroorlog. Het AFF is opgericht en vooral actief in Antwerpen, maar ook elders zijn er AFF-activiteiten (Genk, Gent…) en AFF-acties zoals in Lommel tegen de herdenking van de gesneuvelde SS’ers. Naast Bert Eriksson, intussen vrij na zijn jaar gevangenis als VMO-leider, duiken in Lommel ook Gerolf Annemans en Filip Dewinter op voor die SS-herdenking.

Als verklaring voor het stijgend succes van het Vlaams Blok in de jaren tachtig wordt “racisme als gevolg van de aanwezigheid van migranten” genoemd (zie: Marc Swyngedouw, Het Vlaams Blok in Antwerpen. Een analyse van de verkiezingsuitslagen sinds 1985, in: Hugo De Schampheleire, Yannis Thanassekos (red.), Extreem rechts in West-Europa). Het AFF stimuleert daarom de oprichting van ‘wijkkomitees tegen racisme’, en er wordt een ‘anti-racisme telefoon’ geïnstalleerd. Jeugdhuis De Waag houdt eenmaal per maand een Café Anti-Fascist open.

Bij de intrede van 10 Vlaams Blok-gemeenteraadsleden in het Antwerps stadhuis op 3 januari 1989 is er een ‘Geen racisten in de raad’-actie met 2.000 betogers op de Antwerpse Grote Markt. Krantenknipsels uit De Antwerpse Morgen getuigen ervan bij de tentoonstelling in het M HKA. De actie werd vooraf met een persmoment aan het Antwerps stadhuis aangekondigd (foto). Om de ‘Geen racisten in de raad’-actie te bekostigen, met naast een actie op de Grote Markt ook culturele activiteiten op een podium op de Handschoenmarkt en in het Fakkeltheater in de Hoogstraat, werden benefietactiviteiten voor het AFF opgezet door de culturele sector.

Naast foto’s van AFF-acties zijn in het M HKA ook de eerste nummers van AFF-Info te zien, het tijdschrift waarvan deze blog de opvolger is. Het eerste nummer van AFF-Info verschijnt op 19 december 1981 en bevat de beginselverklaring van het AFF en artikels over De arbeidersbeweging en de strijd tegen het fascisme, Uiterst rechts op de universiteitscampus, en een portret van VMO’er Werner Van Steen (op 44” met helm in beeld op deze video over de VMO & Co). In de volgende nummers in de jaren tachtig staat men onder andere stil bij een herdenking van de Vlaamse SS’er Ward Hermans, de film In naam van de Führer van Lydia Chagoll en Frans Buyens, een Rock tegen het fascisme-concert in Gent met onder andere Arbeid Adelt, Amnestie, een Vlaamse manie, vrouwen en fascisme, het revisionisme, een bomaanslag tegen een vakbondsgebouw in Antwerpen, Nieuw Rechts, extreemrechts in Griekenland, enzovoort.

Het AFF startte als een front van organisaties: van vakbondsafdelingen over culturele verenigingen tot homo-, jeugd- en andere verenigingen. Halverwege de jaren tachtig schakelde men over naar een front van mensen uit de organisaties voorheen lid van het AFF. Het maakt dat er sneller beslissingen kunnen genomen worden, terwijl de achterban in die organisaties evengoed gemobiliseerd wordt. Filmbeelden van de AFF-activiteiten uit de jaren tachtig hebben we niet teruggevonden, op beelden van één betoging in 1989 na – met als voornaamste spreker ABVV-voorzitter André Vanden Broucke, de Rudy De Leeuw van toen. Wél zijn meerdere filmbeelden van de jaren negentig teruggevonden. Het vervolg op de jaren tachtig wordt immers nog bijzonder heftig, waarbij nieuwe initiatieven tegen extreemrechts worden opgezet, maar dat is iets voor een volgende tentoonstelling.

De tentoonstelling De jaren tachtig, een decennium van extremen in het M HKA, Leuvenstraat 32 in Antwerpen, is te zien tot zondag 7 augustus. Zoals eerder al gemeld zijn er bij deze tentoonstelling ook zeventig tekeningen van GAL uit de jaren tachtig te zien. GAL die van het geboortekaartje voor zijn petekind Lotte in 1985 ook een affiche maakte voor verkoop ten voordele van het Anti-Fascistisch Front (AFF). De kijkkast met AFF-memorabilia staat in dezelfde ruimte als waar er met video’s en hoezen van langspeelplaten ook aandacht is voor de muziek van de jaren tachtig. Op de tweede verdieping van het M HKA is tezelfdertijd een tentoonstelling te zien over de rave-cultuur. Op de vijfde verdieping worden herinneringen opgehaald over de avant-garde scene in Antwerpen in de vroege jaren tachtig. Zolang deze tentoonstellingen lopen is het M HKA, door sponsoring vanwege Adidas, gratis toegankelijk op donderdag. 's Maandags is het M HKA gesloten.

zie ook agenda:http://www.denaisgazet.be/activiteiten/de-jaren-tachtig-een-decennium-van-extremen